Turan halklarının konuştukları dil Ural-Altay dil grubu şeklinde adlandırılır. Altay dilleri ve Ural dilleri olarak ele alınan bu dil aileleri, eskiden aralarında var olduğu düşünülen dilbilimsel genetikten dolayı “Ural-Altay” dil ailesi denmektedir.
Bu ailenin Altay kolu, Türkçe, Moğolca, Macarca, Mançuca ve Tunguzca’dan oluşur. Fince ve Estonca ise bu ailenin Ural kolundandır. Bazı dilbilimciler Korece ile Japonca’nın da Altay dil grubunda olduğunu söylemektedirler. Son zamanlarda yapılan karşılaştırmalı çalışmalara göre Macarlar, Hunlarla akraba oldukları için dilleri de Altay kökenlidir. Dolaysıyla Türklerle akrabadır.
Bu yazımızda bağımsız ülke kuran Turan halklarının yaşadığı ülkelerin bayraklarının anlamını inceleyeceğiz. Bu ülkelerin bayraklarının oluşumunda, tarihsel serüvenleri, milli destanları ve benimsedikleri din önemli rol oynamıştır.
Türk-Turan Ülkelerinin Bayrakları ve Anlamları
Azerbaycan Bayrağının Anlamı:
Bayraktaki gök mavisi renk Türklüğü, yeşil renk İslâmiyet’i, kırmızı renk ise uygarlığı temsil etmektedir. Mavi renk, bu coğrafyada ve Türk soylu topluluklardaki Türkçülük düşüncesiyle ilgilidir.
Estonya Bayrağının anlamı:
Mavi, siyah ve beyaz yatay şeritlerden oluşan Estonya bayrağı, ilk kez Tartu Üniversitesi Estonya Öğrenci Topluluğu tarafından 1880’lerde kullanılmış ve 1884 yılında Otepaa Papazı tarafından kutsanmıştır.
Bayrağın anlamı ile ilgili çok sayıda teori olsa da en kabul göreni mavi rengin, gökyüzünü ve özgürlüğü, siyahın Estonya halkını ve beyazın, bağımsızlığı, çalışkanlığı ve parlak geleceği temsil ettiği yönünde olandır.
Finlandiya Bayrağının anlamı:
Finlandiya bayrağı ilk kez 29 Mayıs 1918 de resmi olarak kabul edilmiş ve ulusu tarafından göndere çekilmiş bir bayrak olmuştur. Ülkede kullanılan iki tane bayrak bulunmaktadır. Bayraklardan bir tanesi ulusal bayrak, diğeri ise devlet kuruluşlarında kullanılmak üzere hazırlanan devlet bayrağıdır.
Finlandiya bayrağı beyaz bir zemin üzerine mavi çizgiler ile haç işareti bulanan bir bayraktır. Zeminde bulunan beyaz renk, soğuk ve karla kaplı ulusun toprakları temsil ederken, mavi renk ise gölleri temsil etmektedir. Haç ise dindar bir ulus olduğunu ve Allah inancını sembolize etmektedir.
Resmi Finlandiya bayrağı:
Devlet bayrağında ise yine zemin beyaz olarak kabul görmüş ve tıpkı ulus bayrağında olduğu gibi mavi haç bayrağın üstüne yerleştirilmiştir. Fakat haçın ortasında yer alan kare içinde devlet arması olarak altın sarı işlemeleri ile aslan simgesi yer almaktadır. Bu bayrakların Fince olarak halkı tarafından söylenen ismi “mavi Haçlı Bayrak” olup halkın dine olan bağlılığın sembolize etmektedir.
Bayrak kanunu ile koruma altına alınan resmi bayrak, yalnızca görevli kişiler tarafından göndere çekilip indirilebiliyor. Diğer ülkeler gibi Finlandiya hükümeti de yıpranan bayrağın değiştirileceği zaman renklerinde ve boyutlarında farklılık olmaması için, bayrağının özelliklerini resmi gazetesinde yayımlamıştır.
Güney Kore Bayrağının Anlamı:
Güney Kore ulusal bayrağı, Tegıki Çosan Krallığı döneminde benimsenmiştir. Güney Kore bayrağını oluşturan üç ana parçanın ilki arka plan rengi olan beyaz renktir. Beyaz, güney Kore bayrağında mutluluk, barış ve sevgiyi temsil ediyor. İkinci kısım olan kırmızı ve mavi renkteki ying-yang deseni pozitif ve negatifin birbirini dengede tutan iki element olduğunu temsil ediyor.
Üçüncü kısımı oluşturan uzunlu kısalı siyah çizgileri (trigramlar) tek tek açıklamak gerekirse; Sol üst köşedeki birbirinin benzeri olan üç çizgi havayı, sağ üst köşedeki iki kısa bir uzun ve iki kısadan oluşan çizgiler suyu, sol at köşedeki uzun, iki kısa ve uzun çizgilerden oluşan trigram ateşi, sağ alt köşede bulunan eşit uzunluktaki 6 kısa çizgi ise toprağı temsil ediyor.
Japonya Bayrağının anlamı:
Japonca’da resmi olarak Nisshōki (日章旗?, “güneşli bayrak”) veya Hinomaru (日の丸?, “güneş dairesi”) denilen Japonya bayrağının şekli, beyaz bir zemin üzerine konulmuş kırmızı bir dairedir.
Kırmızı daire ülkeden doğan güneşi ifade eder. Japonya’da güneş milli simgelerin en önemlilerinden birisidir. Japon mitolojisine göre güneşin tanrıçası Amaterasu da Japon tanrılarının kraliçesi ve Japon imparator hanedanının anasıdır.
Güneşli bayrağı bin yıldan beri Japon askerleri (samuraylar) ve gemileri çekmişti. 1868’da başlayan Meiji Restorasyonundan sonra bu bayrak milli bayrak olarak itibar gördü. 1999’de kabul edilen yasa ile Ulusal Bayrak ve Marş Kanunu bayrağın ölçülerini saptadı.
Kazakistan Bayrağının anlamı:
Kazakistan bayrağında bulunan mavi zemin Türklüğü simgeler. Altın renkli şerit ise eski Altın ordasını ve Kazakistan’ın kültürünü simgeler. Güneş Kazaklar’ın varlığını ve 32 güneş ışını da geleceği ve Kazak boylarını simgeler.
Kırgızistan Bayrağının Anlamı:
Kırgızistan Bayrağı, kırmızı fon üzerine sarı güneş motifinden oluşuyor. Güneşin 40 ışını, 40 Kırgız boyu anlamına geliyor. Güneşin içindeki yolların kesişimi, geleneksel Kırgız çadırının üstten görünümünü, Kırmızı zemin ise barışı ve dürüstlüğü temsil ediyor.
Kuzey Kıbrıs Türk cumhuriyeti(KKTC) Bayrağının Anlamı:
07 Mart 1978’de kullanılmaya başlanmıştır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bayrağı 1984 Meclisi tarafından tasarlanmıştır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bayrağında bulunan iki kırmızı yatay şerit, Fırat ve Nil nehirlerini simgeler.
Macaristan Bayrağının Anlamı:
Macaristan bayrağı 1957 yılında kabul edilmiştir. Bayrağın renkleri hep aynı kalmış, fakat bayrak üstünde değişik devlet armaları ile kullanılmıştır. En son şimdiki kullanılan hali ile göndere çekilmiş ve bayrak kanunu ile yasalaştırılmıştır. Bayrak üç ana renkten meydana gelmekte ve yatay şeritler halinde en üste kırmızı renk, ortada beyaz renk kullanılmış ve en son yeşil renk kullanılarak bayrak kendi ulusunun yaşadıklarını renkleri ile yansımıştır. Macaristan Bayrağında bulunan kırmızı renk, bu bağımsızlıkları uğruna dökülen kanı ve özgürlüğü temsil ederken beyaz, dostluğu ve barışı göstermekte, yeşil ise ulusun refahını ve geleceğini simgelemektedir.
Moğolistan Bayrağının Anlamı:
Moğolistan bayrağı, 3 eşit dikey şeritten oluşur. Sol ve sağ şeritler kırmızı renkliyken ortadaki şeritse mavi renktedir. Bayrağın sol tarafında ise, soyombo adı verilen ülkenin ulusal amblemi bulunur. Bu amblem, ateş, güneş, ay, toprak, su ve yin-yang sembollerinin geometrik çizimlerinden oluşur.
Mavi geleneksel Moğol rengi ve gökyüzünü temsil eder. Kırmızı şerit, Moğolistan’ın sosyalist inançlarını, ama modern bir yorumunda ise, özgürlük ve ilerleme anlamına gelir. Soyombo, bireysel sembolizmi içeren bir milli amblemdir. Üzerindeki ateş, refah, memnuniyet ve rejenerasyonu temsil eder. Üç alev, dünü, bugünü ve yarını temsil eder. Güneş ve ay, evreni sembolize eder ve Moğollar tarafından kendilerinin annesi olarak (güneşi) ve milletinin babası olarak (ayı) temsil ettiklerine inanırlar.
Yere doğru işaret eden üçgen biçimli ok uçları, onların milletlerini korumadaki istekliliğini ifade eder. Yatay dikdörtgenler dürüstlük, adalet ve doğruluk için durmaktadır. Ortadaki daire, Budist yin ve yang sembolü olarak kabül edilir ve evrende birbirini tamamlayan zıt kuvvetleri niteler, Örneğin, pozitif ve negatif, erkek ve kadın, pasif ve aktif, ateş ve su gibi…Ayrıca bu sembol, gözlerini hiç kapatmayan 2 balığı temsil eder ki, bu da Moğolların uyanıklılığını sembolize etmek demektir. Dikey dikdörtgen sütunları gücü, kararlılığı ve sertliği sembolize eder.
Mevcut Moğol bayrağı 12 Şubat 1992 tarihinde kabul edilmiştir. Bayrağın güncel hali, bir yıldızın kaldırılması dışında, 1949 yılında kullanılanının bir benzeridir. Moğolistan, 11 Temmuz 1921 tarihinde Çin’den bağımsızlığını aldı.
Moğolistan 1940 yılında, temel bayrak tasarımını tanıtmıştır. Soyombo, 1924 yılında ilk Büyük Khural Halkı tarafından Moğolistan Halk Cumhuriyeti’nin resmi sembolü olarak kabul edildi.
Özbekistan Bayrağının Anlamı:
Özbekistan bayrağı, yatay olarak sıralanmış mavi, beyaz ve yeşil renkli 3 şeritten oluşmaktadır. Hilal şekli İslam’ı temsil eden bir sembol olsada Özbekistan bayrağında ülkenin bağımsızlığını ve halkını sembolize eder. 12 yıldız ise, ülkenin tarihsel kültürünü ve bir güneş takvimi için kullanılan 12 adet burç kuşağını temsil etmektedir. Mavi renk, Özbekistan’ın bağımsızlık tutkusunu, sonsuzluğu temsil eden gökyüzü ve suyu temsil eder. Beyaz, barışı ve saflığı simgelerken aynı zamanda idealleri de sembolize eder. Yeşil renk doğayı, umudu ve yeni bir hayatı, kırmızı çizgiler ise yaşamı ve hayatı temsil eder.
Türkiye Cumhuriyeti Bayrağının Anlamı:
Türkiye Cumhuriyeti Bayrağındaki Hilal ve Yıldız’ın sembolik anlamı için pek çok teori ileri sürülmüştür. Bir görüşe göre, Türk Bayrağı’ndaki hilal “İslamiyeti”, yıldız ise “Türklüğü” temsil eder. Kırmızı renk ise toprağa karışan “kan”ı temsil etmektedir.
Türk bayrağındaki Ay-yıldızın genelde İslamiyete gönderme yaptığı düşünülür. Oysa ki İslamiyet insan, bitki, hayvan, gezegen, vb. kıyametle beraber yok olacağı düşünülen varlıkların resmedilmesini yasaklamıştır. Bu yasağa uygun olarak bugün hiçbir koyu İslami rejimle yönetilen veya etnik Arap kökenli ülkelerin bayraklarında ay-yıldıza rastlanmaz (ki İslam devrimi öncesi şahlık bayrağında güneş olduğu halde devrim sonrası güneş kaldırılmıştır). Aynı şekilde Suudi Arabistan, Umman, Katar, vb. ülke bayraklarında da yukarıda bahsedilen tarzda çizimler yoktur.
Türk bayrağı esasen kırmızı değil, aldır. Türk mitolojisinde renkler önemli bir yer tutar. Mavi (gök mavisi, turkuaz), beyaz/ak ve al/kızıl renkleri başta gelir. Al renk kırmızıdan farklıdır, kutsal, tanrısal renktir. Kırmızı renk adı Türkçede 12. asırdan önce pek görülmemektedir. Kırmızı, Türkçeye sonradan, sogdca’dan veya farsça’dan geçmiştir.
Oğuz/Türkmen boylarının çok eskiden beri al renkli börkler giydiği bilinmektedir. Börklerin bütününde al ya da bir diğer deyişle kızıl renk görülmekle beraber, başka renklere de tesadüf ediliyor ki, esas olan gelenek, bütün börklerde, tepe kısmının yani tanrıya yüz tutan kısmın, tanrısal renk saydıkları al renkten olmasıdır. Bu tarz bugün efelerin, zeybeklerin, seymenlerin, vs. folklorik başlıklarında da muhafaza edilmektedir.
Al renk adı kutsallık içerdiği içindir ki, Türkler, “kırmızı bayrak” değil “al bayrak,” “kırmızı kan” değil “al kan,” demişlerdir. Yermek, aşağılamak anlamında “karalamak” derken, yüceltmek, övmek, kutsamak karşılığı da, “allamak” sözünü kullanırlar. Bugün dilimizde kullandığımız “allamak pullamak” sözü de aynı maksatla kullanılmaktadır.
Türkmenistan Bayrağının Anlamı:
Türkmenistan Bayrağı, yeşil zemin üzerine, sol tarafında dikey yerleşimli 2 zeytin dalı üzerinde bulunan 5 tane Türkmen halısından oluşur. Ayrıca yine sol tarafta şeridin yanına yerleşimli beyaz renkli hilal ve 5 tane yıldızdan oluşur. Türkmenistan’da halı dokuma sanatı 1000 yılı aşkın süreden beri sürdürülmektedir. 5 halı motifi, Guls olarak adlandırılan Türkmen Boylarını ve ülkenin geleneklerini ifade eden ulusal sembollerden biridir.
1990’ların ortalarında Türkmenistan, Birleşmiş Milletlerde de olduğu gibi daimi tarafsızlık politikasını sembolize eden bir çift zeytin dalını Türkmenistan bayrağına ekledi. Yeşil taban İslam’ı temsil eder ve hilal parlak bir gelecek ve umut simgesidir. Beş yıldız, beş bölgeyi veya Türkmenistan yanı sıra insanın beş duyularını; işitme, görme, koku, tat ve dokunma sembolize etmektedir. Türkmenistan bayrağı 24 Ocak 2001 tarihinde kabul edilmiştir. Türkmenistan 27 Ekim 1991 tarihinde Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazandıktan sonra mevcut kullanılan bayrağı hafif bir değişiklikle kabul etmiştir.