Ateşe bakarak kehanet etmek Türkler’de çok eski bir gelenektir.
Eski Arap müelliflerden biri Türkler hakkında şöyle bir malumat vermiştir: “Türkler’in büyük hükümdarlarının özel bir günü olduğunu ve o gün kendisi için bir ateş yakılırdı. Bu ateşe kurban sunulur ve dualar okunurdu. Bu ateşin üzerinde büyük alevler belirir, bu renk yeşil olursa bereketli yağmur yağacağına ve iyi mahsul olacağına, işarettir; kırmızı renkte ise savaş olacaktır; sarı olursa da hastalık ve salgın olacağına; siyah olursa da hükümdarın ölümünü yahut uzak yolculuğu gösterir.”
Karagasların inancına göre ise ateş ıslık çalarsa “uzaktan bir misafir gelecektir” denilir. Ateşin gece ıslık çalması iyi değildir “şeytan” geldiğine inanılır. O vakit ise mübarek olduğu sayılan “artış” otundan bir parça ateşe atılırdı.
Ateşe bakarak fal açmak da yine Orta Asya Türklerinde çok yaygın bir adet olmuştur. Özellikle Özbek hanlarından “Kocugum” çadır çadır dolaşarak ateşe yağ atıp kadınların falına bakardı. “Senin oğlun, senin kızın olacak” derdi.
Manas destanında ise “Manas’ın babası Cakıp Han ateşe bakıp gelinlerinin mukadderatını anlatıyor.” denir.
Şaman inancına göre ateşin temizleyici olduğuna inanılırdı. Bu anlayış halen kimi topluluklarda olmak üzere görülürken, ülkemizde de ateşin temizleyici olduğu çoğu zaman dile getirilir. Şamanistlerin yaptığı her törende muhakkak bir ateş bulunur. Kurbanlık hayvan hangi bir ruh için olursa olsun bir parçası ateşin ruhuna sunulur.
Ateş ruhuna hitaben okunan şaman ilahilerinden de anlaşılacağı üzere aile ocağı kültü ile ateş kültü birbirlerinden ayırt edilmez. Bununla birlikte ocak kültü ile de atalar kültüyle de birbirine bağlıdır. Örneğin şaman dualarında “atamızın yaktığı ocak” kavramı kullanılır.
Altaylılarda da ateş oldukça mühimdir. Ateş hakkında küfür sarf etmek söz konusu değildir. Ateşin gökten Ülgen-Tanrı tarafından gönderildiğine inanılır. Ateşi su ile söndürmek, ateşle oynamak ve ateşe tükürmek kesinlikle yasaktır.