Beşiğin anne ile bebek arasında tarifsiz bir bağın kurulmasında önemli bir rolü vardır. Ayrıca Türk Dünyası’nda çocuk gelişiminde önemli sayılan beşik, ilk değerini ve mükemmelliğini günümüze kadar kaybetmemiştir.
Beşiğin tarihçesi
Tarihte beşiğin ilk kez M.S. ilk yüzyılda ortaya çıktığı söylenir. Orta Asya’nın Yedi-Su (şuanda Kazakistan’ın Almatı bölgesi ile Kırgızistan’ın Çüy bölgesi) bölgesindeki kazı çalışmaları sırasında bulunan eski bir beşik bunun kanıtıdır. Beşiğin ortaya çıkmasına neden olan tarihi faktörlerin biri de, beşiğin göç yaparken çocuğa kolaylık sağlamasıdır. Çünkü göç zamanında çocuğa zarar vermeden beşiğe koyarak atla veya develerle göç yapabilirlerdi.
Çocuk gelişimindeki rolü
Etnografçılara göre, beşik bebeğin vücudunun sağlam ve kemiklerin düzgün olmasını sağlaması ile sağlık açısından çok önemlidir. Ayaklarının yüksek olması ile bebeği soğuktan koruyan beşikler, aynı zamanda sallanabilir özelliği ile bebeğin çabucak uyumasını sağlar. Bununla beraber bebeğin sağlıklı bir psikolojiye sahip olmasında da büyük önem taşır. Şöyle ki, anne, bebeğini beşiğe koyarak emziriyorken, anne sütü ve ninnileriyle annelik sevgisini, tüm duygularını ve iyi dileklerini yansıtır. Buna örnek olarak annelerin kalbinden yükselen ve ilahi tatta söylenen ninnileri sayabiliriz.
Derin anlamlı ninniler ebeveynlerin çocuğa olan sevgisini, beklentilerini ve toplum yaşamına olan bakış açılarını içermektedir. Çocuğun gelişiminde önemli bir yere sahip olan ninniler ile birlikte, beşiği de çocuğu eğitme sürecinde şekillendirici simgelerden saymak mümkündür.
Beşiğin yapımı
Orta Asya’daki Türk halklarına özgü ulusal desenler ile süslenen beşiklerin alt kısmı genelde delikli olur. Bu deliğe yerleştirilen çömlek lazımlıklar bebeği temiz tutar.
Beşiğin malzemeleri
Örtü, beşiğin dışına örtülür. Yaz örtüsü ve kış örtüsü olarak ikiye ayrılır. İnce yaz örtüsü bebeği böceklerden korur. Kışın ise bebeği sıcak tutması için kış örtüsü kalın kumaştan yapılır.
Bebek Kemeri, bebeği bağlamak için yumuşak kumaştan yapılan kemerdir. Bebek bu kemerle dizlerinden ve göğsünden bağlanır. Göğsünü bağlayan kemer biraz uzun ve geniş, ayaklarını bağlayan kemer ise kısa ve dar olur.
Yorganları, üç kattan oluşur. En alt kata yorganın içine çam ağacından bir parça koyarak dikerler. Bu çocuğu beşik böceğinden korur. Onun üstüne yine iki kat yorgan koyarlar.
Yastık, bebeğin başına koyulur.
Ayak yapısı, bebeğin ayağından beline kadar örtülen yorgandır.
Lazımlık, beşiğin alt kısmına yerleştirilen kil çömlektir.
Şimek, çocuğun tuvalet ihtiyacını sağladığı lazımlık kısmıdır. Şimek ağaçtan ya da kemikten yapılır. Kız çocuklar ve erkek çocuklar için farklı yapılır.
Beşik Toyu
Tuva’dan Balkanlar’a kadar uzanan Türk coğrafyasında yaygın olan beşik geleneği, Kırgız, Kazak ve Özbek halklarında sadece beşik süsleme adetlerine göre farklılaşır. Diğer milletlerin beşik geleneklerinin benzerliklerine göre şöyle sınıflandırabiliriz: Hristiyan Türkleri olan Gagauz, Çuvaş ve Karaimler; Kırım Tatarları ve Başkurtlar; Karaçay, Balkar ve Kumuklar; Sibirya’daki Türkler Batı Sibirya Tatarları, Altayi Hakas, Şor, Tuva, Yakut ve Dolganlar.
Tüm Türk topluluklarındaki gibi Kırgızlar’da da bebeğin kırkını çıkarmak ve beşiğe ilk kez yatırmak büyük törenle kutlanır. ‘‘Beşik toyu’’ adı ile tanınan bu gelenek için önceden özel hazırlıklar yapılır. Geleneğe göre beşiği çocuğun ninesi hediye eder. Törene aile yakınları ve komşular davet edilir. Misafirlere her çeşit yemek, tatlı ikram edildikten sonra, beşik arça (çam ağacına benzer dağ ağacı) ile tütsülenir ve bebek beşiğe yatılır. Bebeği beşiğe en çok çocuğu olan, halk arasında sözü geçen kadın yatırır. Eğer bebek kız çocuğu ise beşiğin içine makas, süs eşyaları, takılar koyularak, onun büyüdüğünde iyi bir ev hanımı olması için dua edilir. Eğer erkek çocuksa ona kahraman ve cömert birisi olsun diye balta veya kamçı koyarlar. Bebeği kötü ruhlardan ve nazarlardan korumak için beşiğin baş ve ayak kısımlarına nazar boncuğu, kurt dişi veya kartal pençesi asılır. Bebeği beşiğe yatıran yaşlı kadınlar ise kendi ağzına boorsok (pişi) veya ekmek koyarlar. Bunun anlamı ise çocuk gelecekte bereketli bir hayat sürmesini dilemektir. Törenin en sonunda ise dua edilerek çocuğu beşiğiyle annesine verirken para ve şekerler atılır.
Beşikle ilgili önemli kurallar
Sonuç olarak Kırgızlarda beşikle ilgili uygulanması yasak olan bazı davranışlar vardır. Çünkü beşik kutsal görülür ve bu sebeple evin baş köşesinde yer alır; ayak altına koyulmaz; atılmaz, tekmelenmez ve üzerinden atlanmaz; sövgü içeren sözler asla sarf edilmez; iki kişi taşımaz; beşik satın alınırken asla ve asla pazarlık yapılmaz; kullanılmış beşik de satılmaz; bebek beşiğin sol tarafından yatırılmaz; boş beşik sallanmaz ve örtüsüz bırakılmaz; bebeği alınca beşiğin boş kalmaması için içine tütsü, bıçak, aşık kemiği gibi kutsal sayılan eşyalar koyulur.