Doğu Karadeniz’in incisi olan Trabzon’un en önemli sembollerinden birisidir Sümela Manastırı. Gerek kurulduğu yalçın kayalarla, gerek mimari özellikleriyle gerekse o muhteşem manzarasıyla gezen herkesi büyüleyen, Hıristiyanlar için de ruhani anlam taşıyan bir tarihsel yapıdır. Peki Sümela Manastırı nerededir, Sümela Manastırı’nın tarihçesi nedir?
Sümela Manastırı’nın Tarihi
Trabzon’un Maçka İlçesi Altındere Vadisi sınırları içinde bulunan Sümela Manastırı, deniz seviyesinden 1150 metre yükseklikte bir Ortodoks Rum Manastırı&Kilisesi olarak inşa edilmiştir. Manastırın yapıldığı dağ, Rumca Mela ismini taşıdığı için, bu tarihi mabet Panagia Sumela olarak anılmıştır. Yunanca’da Stou Mela olarak da söylenilen bu isim, Karadeniz Rum şivesinde Sou-Mela olarak dillendirilmiştir.
Manastırın yapımıyla ilgili bazı efsaneler nakledilmiştir ki bunlardan birisi, Atinalı Barnabas ile Sophronios adlı iki rahibin burada Hz. İsa ve Hz. Meryem’i gördüklerini söylemeleri üzerine bölgeye bu manastırın inşa edilmesidir. Bu yönüyle Sümela Manastırı’nın adı bazı kaynaklarda Meryem Ana Manastırı olarak da geçmiştir.
MS.395 yılında yapıldığı tahmin edilen ve Anadolu’daki en eski kiliselerden birisi olan Sümela Manastırı’nın yapımını Bizans İmparatoru 3.Alexios istemiştir. Kilise olarak kullanılan bu yapı, ayrıca bir bölümünde Hıristiyan keşişlerin yetiştiği bir inziva merkezi olarak kullanılmış ve bir anlamda burada Ortodoks ruhbanları yetişmiştir.
Bu bölgede kurulu olan Pontus Rum İmparatorluğu adlı küçük devlet düşünüldüğünde, Sümela Manastırı bu küçük Rum Devleti’nin de en önemli dini merkezi olmuştur. Öyle ki Pontus Kralları Sümela Manastırı’ndaki Panagia Soumela İkonası (Sümelanın Meryam Anası) önünde taç giymişlerdir.
Osmanlı Korudu, Bizlere Miras Kaldı
1461 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethedip Pontus Rum Devleti’ni yıkmasıyla Osmanlı’nın eline geçen bu manastır, Türk-İslâm hoşgörüsünün eseri olarak Osmanlı tarafından korunmuş ve asla tahrip edilmemiştir. Dahası, bölgedeki Rum nüfusuna pek çok imtiyaz verilerek, Rumların Sümela’yı bir mabet olarak kullanmalarına izin verilmiştir.
Tarih içerisinde yıpranan yapı, 18. Ve 19.yüzyıllarda çeşitli onarımlardan geçmiş, dahası buraya yeni eklemeler yapılarak bugünkü görkemli görünümünü kazanmıştır. Özellikle manastır içindeki fresklerin büyük kısmı bu dönemde, yani Osmanlı hâkimiyeti altındayken eklenmiştir ki bu da Osmanlı hoşgörüsünün ayrı bir kanıtıdır.
1916-1917 döneminde Trabzon’un Rus istilasına uğramasıyla Sümela Manastırı’na Ruslar tarafından el konulmuş, ancak sonrasında Rusya’nın 1.Dünya Savaşı’ndan çekilmesiyle Rus işgali sona erip, 1923’de manastır tamamen boşaltılmıştır.
Günümüzde özellikle Hıristiyan turistlerin büyük ilgisini çeken Sümela Manastırı, Trabzon’a yolu düşen herkesin görmesi gereken çok özel bir yapıdır..