Sultan Abdülmecid kendisinden daha büyük bir taht adayı bulunmadığı için babasının vefat ettiği 1 Temmuz 1839 tarihinde otuz birinci Osmanlı Padişahı olarak tahta çıktı. Aynı zamanda yüz onuncu İslam halifesi oldu.
Sultan Abdulmecid
Abdülmecid son dört padişahın babası olup en fazla oğlu padişahlık yapan Osmanlı padişahı oldu. Babası gibi tüberküloza yakalanan Abdülmecid, 38 yaşında Ihlamur Kasrı’nda vefat etti.
Osmanlı İmparatorluğu‘nun idari yapısını büyük oranda değiştiren Tanzimat hareketi, Sultan Abdülmecid‘in 22 yıl süren saltanatındaki en mühim olaydır . II. Mahmut‘un başlattığı batılılaşma hareketi yeni bir şekil aldı ve meşruti sisteme gidişin yolu açıldı.
Yine bu devirde, ilk defa iki büyük Avrupa devleti Osmanlılarla ittifak kurarak Rusya’ya karşı savaştı.
Tanzimat Fermanı
Tanzimat Fermanı nedir?
II. Mahmut’un en büyük arzusu geniş çaplı bir idari ve hukuki ıslahat yapmaktı. Bu amaçla, Başvekil Mehmed Emin Rauf Paşa başkanlığında kurulan bir meclis, ıslahatın esaslarını tespit çalışmalarına başladı.
Mustafa Reşid Paşa, hazırladığı ve devlet adamlarına imzalattığı Meclis-i Hass-ı Vükelâ Mazbatasını sununca, Padişah bunu bir hatt-ı humâyûn şekline getirdi. 3 Kasım 1839 Pazar günü Topkapı Sarayı’nın Gülhane meydanında büyük bir tören düzenlendi. Mustafa Reşid Paşa, Padişahın, mülkî ve askerî erkânın, yabancı elçiler ve halkın huzurunda”Tanzimat-ı Hayriyye“yi resmen ilan etti.
Mustafa Reşit Paşa Tanzimat Fermanını ilan ederken
Okunduğu yer sebebiyle”Gülhâne Hatt-ı Hümâyûnu” adı da verilen ferman; can, mal, ve namusunun korunması, vergi tayini, askerin toplanış tarzı ve istihdam müddeti ile ilgili kanunları içeriyordu. Tanzimat Fermanının içeriği şu şekilde idi:
Tanzimat Fermanı Maddeleri
- Bundan böyle, Osmanlı memleketlerinde yaşayanlar, Müslüman-gayrimüslim tefriki yapılmaksızın can, mal, ırz ve namus emniyetine sahip olacaklardır.
- Ordunun ve devletin ihtiyaçları için, her ferdin malına ve gücüne uygun derecede vergi konulacak ve vergi adaleti sağlanacaktır.
- Askere alınanların ömür boyu istihdam edilmeleri hem bıkkınlığa hem de neslin çoğalmamasına yol açtığı için, dört veya beş yıllık bir müddet uygun görülmüştür.
- Sanıkların muhakemeleri şeri kanunlara göre alenen yapılacak, hakkında mahkeme hükmü bulunmadıkça hiç kimse gizli veya açık olarak idam edilemeyecektir.
- Herkes mal ve mülkü üzerinde dilediği gibi tasarruf hakkına sahiptir. Bu hakka müdahale olunamaz.
- Bir kimse töhmet altında bulunur veya suç işlerse, onun vârisleri verâset hakkında mahrum edilmeyecektir. Bu haktan, müslim ve gayrimüslim herkes eşit şekilde faydalanır.
- Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye üyelerinin sayısı ihtiyaca göre çoğaltılacak, Meclis üyeleri düşünce ve mütalâalarını rahatça söyleyebilecek, kanunları hazırlayacaklardır.
- Askeri düzenlemelerle ilgili kanunlar, Dâr-ı Şuray-ı Askerîde görüşülüp kararlaştırılacaktır. Bütün kanunlar, hatt-ı hümâyûnla tasdik olunarak yürürlüğe girecektir.
- Vezirlerden ve ulemâdan her kim olursa olsun, şerî kanunlara aykırı hareketi sabit olan hiç kimse cezasız bırakılmayacak ve ayrıca bir ceza kanunu çıkarılacaktır.
- Rüşvet kesinlikle önlenecektir.
Tanzimat Fermanı Sonuçları
Yükselme devrinden beri pek çok değişime uğrayan hukuk sistemine, yeni ihtiyaçlara göre yeniden şekil vermek gerekiyordu. Tanzimatın ilanı Avrupa’da yankılar uyandırmış, Rusya ile girilen savaşta İngiltere ve Fransa Osmanlı Devletinin yanında yer almıştır.
– Padişah yetkilerini kendi isteğiyle kısıtlamıştır
– Anayasal düzene geçişin temelleri atılmıştır
– “Hukukun üstünlüğü” ilkesi benimsenmiştir
– Kazanılmış olan haklar sosyal olaylar neticesinde değil, padişahın kendi isteğiyle verilmiştir.
– Tanzimat döneminde yönetim, hukuk, askerlik, kültür ve eğitim alanlarında düzenlemeler ve yenilikler yapılmıştır.