Artuklular zamanında yaşamış alim El-Cezeri’nin (İsmail Ebul-İz Bin Razzaz El-Cezeri) 1136-1205 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir. Diyarbakır, Mezopotamya (Cizre) Tor mahallesinde doğan El-Cezeri, Artuklu Sarayında 32 yıl başmühendislik yapmış, bilim adamı, matematikçi, minyatür ustası ve sanatçıdır.
El-Cezeri, günümüzden yüzyıllar önce su ve mekanik parçalarla çalışan makineler yapmış bir bilim insanıdır. Kendisine “zamanın harikası” manasına gelen “Bediuzzaman” denilmiştir. El-Cezeri, bilgisayarın temelini atan, şifreli kasalar, şifreli kilitler, termos, otomatik çocuk oyuncakları, saatler, robotlar gibi yaklaşık 60 makinenin icadı yapmış ve sibernetik biliminin temellerini atan bilim insanıdır.
Cezeri, Sukman bin Artuk’un isteği üzerine “El-Câmi‘ Beyne’l-‘İlm ve’l-‘Amel En-Nâfi‘ Fî Es-Sınaâ‘ti’l-Hiyel” (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar) adlı bir yapıt kaleme almış ve bu eserde konuya ilişkin pratik ve teorik bilgileri aktarmıştır. Ayrıca bu eser İngilizce olarak, “The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices” başlığı ile Hill (1974) tarafından hazırlanmıştır.
İnsan hayatını kolaylaştırmak için yaptığı birçok icat sayesinde ne kadar insancıl ve hümanist bir şahsiyet olduğunu görmek mümkündür. Yalnızca mühendis değil aynı zamanda minyatür sanatçısı da olan El-Cezeri kitabında tasarımlarının nasıl kullanılacağını detaylı çizimlerle anlatmıştır.
Sibernetik haberleşme, denge kurma ve ayarlama bilimidir. Sibernetik ve otomatik sistemlerin başlangıcı konusunda; Fransızlar, Descartes ve Pascal’ı; Almanlar, Leibniz’i, İngilizler, Bacon’ı öne sürseler de El-Cezeri yaklaşık 600 yıl önce sibernetiğin ilkelerini bilim dünyasına sunmuştur.
El-Cezeri bir robot yaparak Artuklu hükümdarına sunmuştur. Otomatik olarak çalışan ve kendi kendine bazı hareketler yapan bu alet, dünya tarihinin ilk robotu olduğu tahmin edilmektedir. Yalnızca suyun kaldırma ve basınç gücünü kullanarak yeni bir teknik ve sistem kurmuştur. İcatları arasında fil su saati, tavus kuşlu ibrik, mumlu saatler, abdest almak için robotlar, fıskiyeler, suyu yukarı çıkaran araçlar bulunmaktadır.