Bize hayatla ilgili dersler veren, hepimizin kullanmaktan zevk aldığımız köklerimizden gelen sözler. Atasözleri…
Atasözleri kelime manası itibariyle; geçmişten günümüze gelen, uzun deneyimlerden yararlanarak kısa ve özlü öğütler veren, toplum tarafından benimsenerek ortak olarak kullanılan kalıplaşmış sözlerdir.
Bu yazıda Türk’ün köklerine inip, Uygur Devleti‘ni ve Uygur Devleti zamanında kullanılan Atasözleri konusunu ele alacağız.
Konuya başlamadan önce Uygur Devletinin tarihi hakkında kısaca bazı bilgiler vermekte fayda var. Uygur Türkleri bilim, sanat, idare bakımından ileri olup batılıları ve Arapları birçok konuda etkilemiştir. Uygurlular Avrupa’dan yüzlerce yıl önce matbaayı biliyor ve kitap basıyorlardı. Ayrıca Uygurların İslam dinini kabul etmesi ile birlikte Araplarla ilişkiler geliştirilmiş ve Araplara kağıt yapmayı öğretmişlerdir. Uygur Türkleri yerleşik yüksek medeniyetin örnekleri olan büyük şehirler kurmuşlar, bu şehirlerde tiyatrolar oynatmışlardır. Uygur Türkleri’nde en çok sergilenen oyunlar ise Garip ile Sinem, Ferhat ile Şirin, Tahir ile Zühre oyunlarıdır.
Peki bu kadar gelişmiş bir medeniyetten bize kalan Uygur atasözleri nelerdir? Şimdi biraz da onlara değinelim.
Erdemlig kişi erdini birle tüz ol, erdemsez kişi etük içindeki uylak birle tüz ol
Erdemli kişi cevherlerle birdir, erdemsiz kişi çizme içindeki taban astarı ile birdir
Begimsinmeyük beg bolsar, beltir sayu berge salur, atakımsınmayuk atığ bulsar, art sayu mayakayur.
Bey olmaması gereken kişi bey olsa, her köşeye sopalı koyar, şöhrete layık olmayan kişi şöhret bulsa her dağın sırtına işaret koyar.
İt karı bolsar yatıp ürür.
İt kocayınca yatıp ürür.
Tanuklug sab, tamgalıg bitip.
Tanıklı söz, damgalı senettir.
Ming kişi yüzin bilginçe, bir kişi atın bilgü.
Bin kişinin yüzünü bileceğine bir kişinin adını bil(insanları yüzleriyle değil, bilgileri ve eserleriyle tanı)
Bilgelig yangılmaz, yirçilik azmaz.
Bilgili yanılmaz, klavuzlu azmaz(yolunu şaşırmaz)
Keyik niçe ol bilse, avçı anca al bilir.
Geyik nice yol bilse, avcı onca hile bilir.