Kırgızistan’ın güneyinde M.Ö. 2. yüzyılda (yy.) oluşturulmuş dünyanın en eski şehirlerinden biri olan Özkent, 11. yy’dan 13. yy’a kadar Karahanlı Devleti’nin Fergana bölgesindeki başkenti olmuştur. Bugün çok farklı şekillerde telaffuz edilmektedir: Uzkend, Özgen, Özgön, Üzgen gibi.
Özkent şehrinin Karahanlı Devleti ile olan bağlantısını öğrenmek için ilk olarak devletin kuruluş tarihini bilmemiz gerekmektedir.
Karahanlı Devleti
Karahanlı Devleti, Uygur Devleti’nin Kırgızlar tarafından yıkılmasından sonra, 840 yılında Orta Asya’da, Karluk, Yağma ve Çiğil boyları başta olmak üzere birçok Türk boylarının bir konfederasyonu niteliğinde kuruldu. Tarihte ilk Türk İslam devleti olarak bilinen Karahanlı Devleti’nin kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.
Karahanlılar günümüzdeki Kırgızistan’ın topraklarında 9. yy’dan 13. yy’a kadar yaşamışlardır. İlk başkenti Kırgızistan’ın kuzeyinde bulunan Balasagun (günümüzde Tokmok şehri) şehrinden 934’te Kaşgar’a taşınan Karahanlı Devleti, 1043 yılında Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Batı devleti 1212’de Harezmşahlar; Doğu devleti de 1211’de Karahitaylar tarafından yıkılmıştır.
Özkent şehrinin tarihi
Özkent, Orta Asya’nın en eski şehirlerinden biridir. Şehrin M.Ö. 2. yüzyılda Fergana Vadisi’nden Kaşgar’a giden yolda bir ticari merkez olarak kurulduğu söylenir. Özkent ile ilgili bilgilere 9-10.yy’da yazılmış Arapça ve Farsça kaynaklarda rastlanmaktadır. Bu dönemlerde şehir, Fergana Vadisi’ndeki Aksıkent, Hive ve Oş gibi en büyük şehirlerin dördüncüsü olmuştur.
Özkent’te 10.yy’da zanaatkarlık, ticaret gelişmiş ve ilk madeni paralar basılmaya başlamıştır. İpek Yolu üzerinde bulunması ile önemli bir merkez olan Özkent, sonradan Karahanlı devletinin ikinci başkenti olmuştur.
Birçok bilim adamını yetiştiren şehir, Moğollar’ın 13.yy’nın ikinci yarısında gerçekleştirdiği baskınları sırasında yıkılmıştır. Siyasi önemini kaybeden şehrin alanı çok fazla küçülmüş ve 19. yy’da Hokand Hanlığı’nın yönetimine geçmiştir. Özkent, 1924 yılından beri günümüzdeki Kırgızistan’ın Oş bölgesinin bir ilçesi olarak bilinmektedir.
Şehir ‘‘Özkent’’ ismini Kara-Darya Nehri bölgesindeki Cazı Nehri’nin adından almaktadır. İlk başta Cazıkent olan şehir, adı zaman geçtikçe Yazkend, Yazken, Özkent (Uzkend, Özgen, Özgön) olarak değiştirilmiştir. Bununla ilgili bilgi Ferganalı Seyfettin Aksıkenti‘nin Mecmu’atu’t-Tevarih isimli eserinde yer almaktadır.
Batı Karahanlı Devleti’nin ilk başkenti Özkent
Oş şehrinin yakınında bulunan Özkent, 11. yy’dan 13. yy’a kadar Batı Karahanlı’nın Fergana eyaletindeki başkenti olmuştur. Şehir, İpek Yolu üzerinde bulunması ile devletin ticari ve bilim merkezi olarak hizmet göstermiştir.
Günümüze kadar uzanan Özkent’teki Karahanlı eserleri, kerpiçten tuğla mimarisine geçişin izlerini taşıyor ve ihtişamlarıyla göz boyuyor. Bu eserler, Kırgızistan topraklarındaeski şehirleşme süreçlerinden kalmış ilk tarihi yapılardan biridir.
Fergana Vadisi’nin doğusunda Kara-Darya Nehri kıyısında yer alan kentin merkezinde, kırmızı tuğladan yapılmış Özkent Minaresi de 12.yy’da yapılmış bir Karahanlı eseridir. İlk inşa edildiğindeki yüksekliği 44 metre olan minarenin şimdiki yüksekliği depremler sonucunda 27,4 metreye düşmüştür.
Özkent Minaresi’nin yakınlarda bir cami, medrese ve türbe bulunmaktadır. Dev türbenin Karahanlı Hanedanlığı’nın mensuplarına ait olduğu söylenir. Kırmızı tuğladan yapılmış türbe, bitişik üç bölmeye ve tek giriş kapısına sahiptir. Sovyet döneminde burada yürütülen kazı çalışmalarında bin yıl önceki 60’a yakın insan kalıntısına rastlanmıştır.
Özkent şehrinin kuzey bölgesindeki Üç-Tepe mahallesinde ise Şemsü’l-Eimme (İmamların Güneşi) lakabı ile şöhret bulmuş 5. hicri asrın büyük fakihlerinden Ebû Bekir Muhammed Es-Serahsî’nin türbesi bulunmaktadır. İmam Serahsî buraya 1090 yılında defnedilmiştir.
Türk İslam tarihinin büyük şairi ve düşünürü Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig’inin yazıldığı toprakların biri olarak bilinen Özkent, turistlerin en sıkça ziyaret ettiği yerlerin biridir. Şehir Özkent pirinci ile de meşhurdur.