Adından da anlaşılacağı gibi Kaşkaylar Kayı boyunun bir kolu. İran’a ne zaman geldiklerine dair kesin bir bilgi mevcut değil. Köroğlu Destanı’nı neredeyse ezbere biliyorlar. Bu durum en azından 1500′ lü yıllardan beri İran topraklarında yaşadıklarını göstermektedir.
Türk gelenek ve diline son derece bağlı bir topluluk olan Kaşkaylar, kadın ve erkek eşitliğine de son derece önem veriyorlar. Daha çok küçükbaş hayvancılık yaparak geçimlerini temin ediyorlar. Dolayısıyla pek çoğu göçer olarak yaşamlarını sürdürüyorlar. Kaşkaylar İran’ın güneyinde Şiraz kentinin yaylalarında yaşıyorlar. Şehire 50 km uzaklıkta olan bu yaylalar onların yaşam kaynağı. Şiraz genelinde toplamda 2 milyon kadar Kaşkay olduğu tahmin ediliyor.
Kaşkay Türkleri‘ni temsil eden 5 önemli simge var. Bunlar, ateş, kartal, köpek, ocak ve kadın. Yetişkin bir erkek Kaşkay’da bunlardan birisi eksik olursa o kişi ayıplanıyor. Kaşkay Türkleri yılda 2 defa göç ediyor. Bunlardan biri mart diğeri ise ekim aylarında. Yaptıkları yolculuk ise tam 250 km. boyunca devam ediyor.
Düğüne hazırlanan bir Kaşkay damat
İran tarihinin önemli bir parçası olan kayıp Türkler tarihte önemli görevler almışlar. Zant Hanedanı döneminde Kerim Han’ın Veziri İsmail Han bir Kaşkay imiş. İran’a hükmedenler bir taraftan Kaşkayları kollarken diğer taraftan korkarlar. Bu korku birçok hükümdar tarafından baskı görmelerine neden olur.
Zamanında iyi ata binip tüfek tutan 40 bin atlı süvarileri varmış. Bu durumdan oldukça etkilenen İran yöneticileri Kayıp Türklerin liderlerini ve lider potansiyeli taşıyanları birer birer yok etmiş. Başta dayısı ve abisi olmak üzere aile büyükleri aynı kaderi yaşayan günümüz Kaşkaylarının lideri Daryuşhan Kaşkayı artık sembolik bir lider. Yıllarca sürgün hayatı yaşadıktan sonra ilerleyen yaşına rağmen İran’daki topraklarına dönerek sakin bir yaşam sürmeyi tercih etmiş.
Daryuşhan Kaşkayı
Kaşkayların Liderinin Türkiye’li Soydaşlarına Mesajı
Daryuşhan Kaşkayı Türkiyeli soydaşlarına şöyle sesleniyor: Ben bir Türk’üm, sizleri kendime kardeş biliyorum. Ve ben isterim ki Türk Milleti birlik olsun, başarılı olsun. Başarılı olan Türkler bizim iftiharımızdır.
Şair ve edebiyatçıların aktardığı bilgilere göre Kaşkayı edebiyatı günümüz şair ve yazarları tarafından yaşatılmaya devam ediyor. Ozan Seferi de günümüz Kaşkayı edebiyatına katkı sunan önemli bir isim. Kaşkayı Türkçesinde şiirler yazarak dile destek vermeye devam ediyor.
Men kalan değilem arapdan tarktan,
Kuroğlu ivez düşmez ıraktan
Men Türkem, men Türkem
Dilimdir yurdum hanumanım
Varlığım, dirliğim, kimliğim, şanım
Oğuzam ağ üzem üz ah menem
Vur karlı titremez dağlı dağ menem
Men atam Altay’dır kimliğim Orhun
Yorulmaz dönmezem bila Han Ceyhun
Ozan Seferi Kaşkayı’nın dizeleri Kullandıkları Türkçe hakkında bir fikir vermektedir.
Şair ve yazar Arsalan Mirzai de okullarda her ne kadar Farsça öğretilse de evlerde ve kendi aralarında Türkçe konuşmaya ve yazmaya devam ettiklerini belirtiyor.