Bir eli kılıç bir eli kalem tutan Nureddin Mahmud, haçlılara karşı mücadelenin önde gelen liderlerinden biridir.
Nureddin Mahmud, Atabeg sülalelerinin en meşhurlarından olan Zengîlerdendir. Bu atabegliğin kurucusu olan babası İmadeddin Zengi, Büyük Selçuklu Devleti’nin Musul ve Halep Atabegidir.
Nureddin Mahmud 11 şubat 1118 yılında Halep‘te dünyaya geldi. İyi bir islami eğitimden geçen Nureddin Mahmud, belli bir yaştan sonra askeri eğitim almaya başladı ve babası ile savaşlara katıldı. Yaptığı savaşlarda şehit olmayı çok istediğinden kendisine Eş-Şehid’de denilmekteydi.
Babası İmadeddin Zengi 14 Eylül 1146 yılında Caber Kalesini kuşatırken şehit düştü ve Nureddin Mahmud Halep’e gelip şehre hakim oldu.
Nureddin Mahmud’un gerçekleştirmek istediği üç hedefi vardı. Birincisi Suriye kıyıları ve Sina yarımadasına sıkıştırdığı haçlıları ortadan kaldırmak. İkincisi Mısır’daki Fatımi hakimiyetine son vermek. Son hedefi ise İstanbul’u fethetmekti.
İmadeddin Zengi’nin ölüm haberini alan II. Joscelin, durumu fırsat bilerek Ermenilerle birlikte Urfa’yı kuşattı. İç kalede direnen müslümanlar Nureddin Zengi’den yardım istedi. Nureddin Zengi’nin geldiğini duyan II. Joscelin geri çekildi ve Nureddin Mahmud şehri yağmaladı.
Bu durum Avrupa’da büyük yankı uyandırdı Papa, Fransa kralına ve Şövalyelere mektup yazarak doğudaki kardeşlerine yardım etmelerini istedi. Böylece II. Haçlı Seferi’ne katılan ordular 1148 yılında Dımaşk’ı (Şam) kuşattılar. Nureddin Mahmud haçlıları ağır bir yenilgiye uğratarak onları geri çekilmeye zorladı.
Nureddin Mahmud’un hedefi Mısır’ı ele geçirmekti. Mısır’a giden yolun Dımaşk hakimiyetinden geçtiğini bildiği için bu şehri haçlılar ele geçirmeden hakimiyeti altına aldı.
Nureddin Mahmud’un hedefinde olan Mısır aynı zamanda Haçlıların da hedefindeydi. Haçlılar Mısır’ı ele geçirmek için Bilbis’i alarak Kahire önlerine geldiler ve şehri kuşattılar. Fatimı Halifesi, Nureddin’e mektup göndererek haçlılar karşısında kendisinden yardım istedi. Nureddin Mahmud askerini göndererek şehri haçlıların elinden kurtardı ve Kahire’ye hakim oldu.
Mısır’a yolladığı kumandanı ölünce yerine geçen isim ileride Kudüs fatihi olarak tanıyacağımız Selahaddin-i Eyyübi oldu. Fatımi halifesinin de ölmesinden sonra Nureddin Zengi bütün Mısır’a hakim oldu.
Böylece Kuzey Irak, Güneydoğu Anadolu’nun büyük bir kesimi, kıyı şeridi dışında bütün Suriye, Mısır, Trablusgarp’a kadar Kuzey Afrika, Sudan’ın kuzey kısmı, Yemen ve Hicaz Nureddin Mahmud’un hakimiyeti altına girdi.
1174 yılında Mısır’a gitmeye hazırlandığı sırada Dımaşk Kalesi’nde vefat etti. Nureddin Mahmud adaletli bir hükümdar ve bir İslam mücahidi idi. Elde ettiği siyasi başarıların yanında eğitime ve mimariye de büyük önem vermiştir.
Depremler ve yangınlar yüzünden harap olan Halep Ulucami’sini yeniden inşa ettirmiştir. Hama’da Asi nehri kıyısına ve Dımaşk’ta kendi adına yaptırdığı camiler hala ayaktadır.Nureddin’in en büyük ve en güzel eseri 1173 yılında tamamlanan Musul Ulucamii’dir.
Nureddin Mahmud aynı zamanda Nizamülmülk’ten sonra çok sayıda medreseyi hizmete açan devlet adamıdır. Dımaşk’taki en-Nuriyyetü’l-kübra ve en-Nuriyyetü’l-Hanefiyyetü’s-suğra onun yaptırdığı medreselerin en önemlileridir. Ayrıca çok sayıda han, ribat, hankah ve sebil inşa ettirmiştir. Dımaşk’ta yaptırdığı Darülhadis Medresesi (Nuriyye Darülhadisi) Osmanlılar’a kadar varlığını devam ettirmiştir.
Yetimler için okullar yaptırmış dul kadınları ve yardıma muhtaç kimseleri koruyup kollamıştır. Nureddin Mahmud’un yaptığı bu faaliyetler sosyal devlet anlayışının en güzel örneklerindendir.