Yar bana bir eğlence medeeet, aman bana bir eğlence medeet!
Şüphesiz bu sözün devamında gülmek garantidir çünkü ya Hacivattır gelen ya da Karagöz.
Karagöz-Hacivat Oyunu ve Özellikleri
Karagöz oyunu, deriden kesilen insan, hayvan, eşya, bitki gibi desenlerin -bu deri parçalara tasvir adı verilir- beyaz perdeye düşen gölgesinin oynatılmasıdır.
Karagöz ile Hacivat Nasıl Oynatılır?
Tasvirlere bir çubuk bağlanır, arkadan tutulan ışık ile beyaz perdeye tasvirlerin gölgeleri yansır. Karagöz olarak bilinen bu gölge oyununun adına Hacivat da denilmektedir. Oyun tuluat yani doğaçlama şekilde icra edilir.
Karagöz Oyununun Tarihi
Karagöz oyununun Çin’den Türklere geçtiği, Mısır’dan alındığı, Hindistan ve Endonezya’dan gelen Çingeneler ile birlikte bu topraklarda kabul edildiği gibi görüşler mevcut.
Hacivat ve Karagöz’ün gerçek hayatta yaşamış kişiler olduğu kabul ediliyor. Hacivat ve Karagöz Orhan Bey zamanında Ulu Camii inşaatında çalışan iki işçidir. Yaptıkları esprilerle çalışmayı aksattıkları, işçileri güldürüp çalışmalarına engel oldukları için Orhan Bey tarafından astırıldıkları rivayet edilir.
Orhan Bey Hacivat ile Karagöz’ü astırdığına pişman olmuştur ve Şeyh Küşteri adında bir kişi Hacivat ve Karagöz’ün resimlerini çizip arkadan ışık vererek resimleri oynatmıştır. Şeyh Küşteri Karagöz’ü yaratan kişi olarak anılmakta, Karagöz perdesine de“Küşteri Meydanı”adı verilmektedir.
Karagöz oyunu bir sanatçı tarafından icra edilmektedir. Oyun sanatçının yeteneğine ve hayal gücüne bağlı olarak şekil alır. Sanatçının yanında yardımcıları bulunmaktadır. “Hayali” veya”hayalbaz” denilen sanatçının yardımcılarına “sandıkkâr” adı verilmektedir. Oyunda şarkı ve türküleri okuyanlara “yardak”, tef çalan kişiye ise“dayrezen” denilmektedir. Günümüzde usta-çırak ilişkisiyle yetişen karagöz sanatçılarının yardımcılarının tamamına yardak adı veriliyor.
Karagöz oyununda yalnızca Hacivat ve Karagöz değil Tuzsuz, Çelebi, Matiz, Tiryaki, Beberuhi, Arnavut, Yahudi, Rum, Acem, Arap, Kürt, Laz, Kastamonulu, Kayserili, Rumelili, Anadolulu, Efe, Zeybek, Zenne gibi tipler de akışa göre yer alır.
Karagöz oyunu dört bölümden oluşur:
- Mukaddime: giriş, başlangıç
- Muhavere: söyleşi, diyalog
- Fasıl: oyun
- Bitiş: final
Siyasal yasak, Batı tiyatrosunun Türkiye’ye girmesi ve savaşla geçen 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başlarında Karagöz sanatçıları sanatlarını icra edecek ortam bulamamış, birçoğu Karagöz oynatmayı bırakmıştır. Cumhuriyet döneminde Halk Evlerinin açılmasıyla hayaliler yeniden Karagöz oynatma imkanı bulmuş, Halk Evlerinin yeniden kapatılmasıyla Karagöz ustaları sıkıntılı bir sürece daha girmişlerdir. 1970 yılından sonra Kültür Bakanlığının destekleme çalışmalarıyla bu sanat yeniden canlanmış, yeniden ortam bulmuştur.
Günümüzde de Karagöz oyunu hala icra ediliyor. Metin Özlem Bey Kültür Bakanlığı tarafından Türkiye’nin en iyi Karagöz ustası seçilmiştir. Hayali Emin Şenyer günümüzde halen Karagöz oynatan ustalardandır. Emin Şenyer; Karagöz Hacıvat neden öldürüldü (Sinema filmi), Veda (Sinema filmi), Babba (Televizyon filmi), Keşanlı Ali Destanı (Televizyon Dizisi), Leyla İle Mecnun (Televizyon Dizisi) gibi dizi ve filmlerde de Karagöz oynatmıştır.