Geçmişten günümüze Türkmenlerde giyim kültürü
Türkmen milli kıyafetleri bin yıllık bir geleneğe sahip. Arkeoloji kazılar ve yeni buluntular da bu renkli ve gösterişli giyim tarzının çok köklü bir kültür ürünü olduğunu ortaya koyuyor. Türkmen topraklarında MÖ. 4. yüzyıllarda kurulmuş olan Margiana kentinde yapılmış olan kazılar sonucunda bulunan heykelciklerin üzerindeki nakışların ve süslemelerin Türkmen milli giyimlerine çok benzediği görülüyor.
Margiana kazısında bulunan heykel
Her Türkmen boyunun kendine özgü nakışları ve elbiseleri vardır. Türkmen milli kıyafetinin oluşumu iklim koşulları, meslek ve tarihsel bağlantılarla çok ilişkili bir gelişim göstermiştir. Geleneksel Türkmen giyimi, göçebe yaşam tarzının tüm gereklerini karşılayan özgür ve bol kıyafetlerden oluşuyordu. Türkmenlerin geleneksel kıyafetleri halkın manevi ve sosyal yapılarını da yansıttığı gibi, halkın milli değeri olan terbiye unsurlarının da temel taşıdır.
Erkek milli giyimi, pamuklu kumaştan yapılmış gevşek bir gömlek, pantolon ve kaftandan oluşur. Kaftan, genellikle kırmızı, beyaz ve siyah çizgili ipek kumaştan yapılır. Ayakkabılar ise yünlü çorapların üzerine giyilir. Ayakkabılara bakarak karşınızdaki kişinin maddi durumunu çok rahat anlayabilirsiniz. Mesela Türkmenlerde zenginliğin alametifarikası topuğu beyaz deriden yapılmış ayakkabılar dersek abartmış olmayız.
Telpek erkekliğin simgesi olup, siyah, beyaz ve kahverengi kuzu yününden yapılmış tüylü şapkalara verilen isimdir. Telpek hem sıcaktan, hem de soğuktan koruması amacıyla yaz-kış sürekli kullanılıyor diyebiliriz. Beyaz şapkalar genellikle gençler tarafından, siyah ve kahverengi şapkalar ise yaşlı erkekler tarafından kullanılıyor.
Kadın milli giyimi düz elbise, kaftan ve başörtüsünden oluşur. Türkmen kadınlarının giysilerindeki baskın renk kırmızıdır. Kadın tişörtü kırmızı ipekten dikilir. Günlük kıyafetler beyaz veya sarı çizgili, koyu mavi, koyu yeşil ya da kırmızı ipek kumaştan yapılır. Bu kıyafetler “çabıt” (süslü cübbe) adıyla biliniyor.
Evli bir kadının elbise dolabının olmazsa olmazı çiçek süslemelerle bezenmiş “kürte” veya “çırpı” elbisesidir. Kürte evlenirken kızların başını ve yüzünü kapatan renkli süslemeli yaşmaktır. Ağırlığı gümüş kolyeleriyle birlikte 40 kiloya kadar ulaşabilen yaşmaklar genellikle kırmızı, beyaz ve yeşil renkte tercih ediliyor.
Kırmızı kürte genellikle kız yeni evlendiğinde, beyaz kürte ve yeşil kürte ise evlendikten sonra baba evine ilk gidildiğinde kullanılır.
Türkmen kadın milli giysilerinde kullanılan renkler
Türkmen kadınlarının geleneksel kıyafetleri çok renkli ve gösterişlidir. Geleneksel Türkmen kıyafetlerinin dört temel rengi kırmızı, siyah, sarı ve beyazdır. Kırmızı renkli elbiseler kadınlar tarafından en çok tercih edilendir.
Genç kızlar parlak kumaştan hazırlanan zengin işlemeli kıyafetler giyerler. Bu tür elbiseler güzellik, sağlık ve doğurganlık vaat eden görüntüsünden dolayı tercih edilir.
Orta yaş grubunda bulunan kadınlarsa sarı renkli elbiseler giyinir. Bu renk, kadının aile içindeki çocuk ve yetişkinler üzerindeki yeri ve etkisini sembolize eder. Bu dönemin kıyafetleri ağaç ve yaprak desenli olur ve kök salmış, güçlü aileyi ve kadının dinginliğini simgeler. Ayrıca uzun yaşam anlamını da taşır.
Türkmen Giysilerinde Kullanılan Semboller
Türkmen kadın milli giysilerinde kullanılan semboller temel olarak bitkilerden oluşur. Anlamı ise çok basit: kadın- anne- bereketli toprak. Nakışlardaki canlı renkler baharı simgeler.
Türkmen kadınlarının geleneksel kıyafetlerinin anlamının temelinde kök salma ve büyüme, ağaç gibi budaklanıp dallanmak yatmaktadır. Bu metaforun altında annelik ve aile bulunur. Türkmen kadını ilk önce anne ve ailenin yapı taşıdır. Türkmen halkının nesillerinin çoğalmasındaki baş kahramanıdır. Bu nedenle de Türkmenlerde kadın ağaca benzetilir ve ağırlıklı olarak ağaç desenli kıyafetler tercih edilir. Kadın eşarplarıyla birlikte yakalı, kenarlı ve kollu gömleklerin kenarları son derece ilgi çekici nakışlarla süslenmiştir.
Geleneksel Türkmen erkek kıyafetleri
Türkmen Erkek milli giysileri
de işlemeli olup kadın giysilerine göre daha sade ve basittir.
Erkek kıyafetlerinde esas olarak güçlü hayvan ve kuşların resmi işlenmiştir. Örneğin kıyafete işlenmiş uçan bir turna, erkeğe “kuş kadar özgür ol” demektir. Gerçek erkek adam güçlü, özgüveni yüksek ve bağımsız olmalı.
Türkmenler bereye Tahya derler. Bu sadece bir baş giyimi değil, aynı zamanda bugün geleneksel orijinal motiflerini koruyan ulusal Türkmen milli geyiminin bir sembolüdür. Uzun zaman önce insanlar, Tahya’nın sahibini sıkıntılardan, hastalıklardan ve zarardan koruyabileceğine inanıyordu. Antik geleneklere göre, eski bir Tahya başka bir kişiye verilemez ya da dışarı atılamaz. Tahya yuvarlak ve oval olabilir. Pahalı kadife, ipek ve baskılı pamuktan üretilir.
Keten kumaştan yapılan yumuşak Tahyalar ise doğumdan birkaç gün sonra erkek ya da kız çocuklarına takılır. Tahya günümüzde Türkmen okullarında okul üniformalarıyla birlikte giyilmektedir.
Erkek tahyaları daha sade ve yalın şekilde tasarlanır ve bu yönüyle kadın tahyalarından ayrılır. Kızlar ve genç gelinler içinolan tahyalar ise gümüş ile renkli ipek ipliklerle işlenir. Kızlarda tahya takmak iffeti kapatmak demektir. Kızların çiçek nakışlı tahyaları güzellik ve bekareti sembolize eder.
Bugün antik tahya halen yaşamakta hem yetişkinler hem de çocuklar tarafından geleneksel ve modern kıyafetlerle birlikte kullanılmaktadır.
Bugün Orta Asya coğrafyası gündelik hayatında sadece Türkmenistan’da kullanılan Türkmen milli kıyafetleri, bayram, düğün ve kutlamalarda da kullanılmaktadır.
Bu engin kültür birikiminin sonsuza kadar yaşaması dileğiyle.