İnsanın varoluşundan bu yana hayatın bir parçası olan el sanatları, döneminin beğenilerini, ihtiyaçlarını ve kültürel özelliklerini yansıtan en önemli kültürel değerlerdir. Çeşitli uygarlıklara beşiklik etmiş Anadolu’da birçok geleneksel el sanatı icra edilmiştir. Bunlardan birisi de “bakırdan eşya yapma sanatı” olarak özetlenebilecek olan “bakırcılık” sanatıdır.
Bakırcılık Sanatı ve Tarihi
Bakırın farklı metotlarla işlenmek suretiyle süs ve mutfak eşyası yapımında kullanılması zamanla bakırcılık mesleğini doğurmuştur. Kazan, tava, sini ve leğen başta olmak üzere pek çok eşya yapımında kullanılan bakır, duvar süsleri yapımında da yararlanılan bir maden olmuştur. İlk kez MÖ 4. yüzyılda Anadolu’da Kaldea yöresinde kullanıldığı bilinen bakıra verilen önem, ülkemizin pek çok şehrinde “Bakırcılar Çarşısı” kurulmuş olmasıyla da açıklanabilir.
Bakır İşleme Yöntemleri
Bir geleneksel meslek olarak bakırcılıkta;
- • Dövme
- • Eritme (dökme)
- • Preste basma
- • Sıvama
gibi dört yöntem kullanılıyor. Bunlardan en eskisi dövme metodudur. Aynı zamanda en zor bakır işleme modeli olan dövme işleminde bakır külçeler çekiç ile şekillendirilir. Öncelikle ocakta tavlanan bakır yumuşayana dek dövülerek yassı bir forma sokulur.
Yapılacak ürün bu plakaya çizilir. Tekrar çekiçlenmek suretiyle istenilen şekil verilir. Dövülürken kendine has bir desen alan bakıra aynı zamanda kalem kullanılarak da desen verilebilir. Özellikle 1950’li yıllarda “çelik keski” ile verilen desenler bakır eşyalara bir zarafet ve estetik getirmiştir.
Dövme ve diğer yöntemlerde kesme, parlatma, bükme, kıvırma makineleri, tokmak ve çekiçler, makas, zımba ve kumpas gibi birtakım unsurlar kullanılıyor.
Türk Mutfak Kültüründe Bakırın Yeri
Zengin Anadolu mutfak kültürü bakır eşyalar bakımından önemli bir vitrindir. Mutfak kültürümüzün öğeleri olan yemekler bakır kaplarda pişirildiği zaman kendine has bir lezzet kazanmaktadır.
Örnek verilecek olursa bakır tepsilerde veya leğenlerde yoğrulan çiğ köfte, bakır tavalarda kaynatılan pekmezin lezzeti bir başkadır. Öte yandan törenlerde sunulmak üzere toplulukların ortak malı olan bakır kazanlarda yemekler pişirilmesi de başlı başına bir gelenektir.
Bakırcılık özellikle “fabrikasyon” mutfak gereçleri sebebiyle günümüzde önemini yitirmeye başlamıştır. Eskisi kadar kullanım yoğunluğu bulunmayan bakır eşyalar daha ziyade dekoratif eşya veya hediyelik eşya olarak değerlendirilmektedir. Buna rağmen bakırın ne kadar sağlıklı bir maden olduğunun farkına varanlar bir bakıma bakırı yeniden keşfetmekte ve mutfaklarında kullanmaktadır.