Aslen Kırım Tatarı olan Bekir Çobanzade, sadece Azerbaycan edebi dilinin şekillenmesinde değil, Türk halklarının edebi dil tarihinde de yer alan önemli isimlerdin biridir.
Yaşam Öyküsü ve Eserleri
Şair, Türkolog, dilbilimci, 1934’ten Azerbaycan Yazarlar Birliğinin üyesi, profesör Bekir Çobanzade, 15 Mayıs 1893’te Kırım’ın Karasubazar şehrinde dünyaya göz açmıştır. İlkokul eğitimini Kırım’da alan Çobanzade’yi daha sonra Dini Hayırseverler Cemiyeti Türkiye’ye Galatasaray Lisesi – “Sultaniye”ye göndermiştir.
İlk eseri olan “Annen nerde?” şiirini üniversite yıllarında yazmıştır. İstanbul Üniversitesi’nde 3 yıllık kursta Arap ve Fars dillerini öğrenerek “Kırım Tatar Öğrenci Cemiyeti”nin kurucularından biri olmuştur.
Budapeşte Üniversitesi’nde doktora programında Türk, Arap ve Macar filolojisiyle ilgilenmiş, orada Türkçe basılan “Doğu” gazetesinin editörü olmuştur. “Kırım”, “Gök kitap” mecmualarında ve “Doğu” gazetesinde şiirlerini yayınlamıştır (1918-1919). Bu zaman o, Türkiye, Rusya, Kırım, Orta Asya ve Rusya’nın dönemsel basınında siyasi, ilmi makalelerini çeşitli imzalarla yayınlamıştır.
Türk ansiklopedisinde “Çoban oğlu”, “Bekir Baybek”, “Bekir Cavbek”, “Bekir Yaybek”, “Çoban oğlu Bekir Sidgi” imzalarıyla makaleler yazmıştır.
Sovyetlerde Edebi Faaliyeti
Kırım’a geri döndükten sonra Kırım devrimci komisyonunun başkanı, Kırım Maarif Komiseriliğinde Tatar dili ve edebiyatı bölümünün başkanı (1920-1922), Kırım Üniversitesi’nin rektörü görevlerinde çalışmıştır. Samet Ağa Ağamalıoğlu’nun davetiyle Azerbaycan’da yeni alfabe komisyonunun başkanı, Yeni Türk Alfabesi Umumittifak Merkez Komitesi Başkanı olarak atanmış. Orta Asya’da, Tataristan’da, Başkurdistan’da ve Kırım’da Latin alfabesine geçişle ilgili birtakım işler yapmış, Tavrid (Kırım), Bakü, Taşkent, Fergana ve Buhara üniversitelerinde Türkolojinin güncel sorunlarına dair seminerler vermiştir (1020-1936).
Sovyetler döneminde İlk Türkoloji Toplantısının organize edilmesinde aktif çalışanlardan biri olmuş (1926), Moskova’da eğitimci kurslarında seminerler vermiş (1928), Azerbaycan’da Baş Bilim İdaresinde terminoloji komisyonuna başkanlık yapmış, Azerbaycan Devlet Üniversitesi’nin Doğubilimi fakültesinde bölüm başkanı ve dekan olarak çalışmıştır (1924-1929).
Bekir Çobanzade Sovetler Birliği’nde yaşayan Türk halklarının edebiyatının, modern edebi süreçlerinin teorik sorunlarının araştırılmasına ve dil tarihinin oluşmasına ilişkin çeşitli çalışmalar sürdürmüş, “Türk Dilinin Metodolojisi” (1932), “Bilimsel Gramerin Temelleri” (1932) kitaplarını meslektaşlarıyla hazırlamıştır.
İlk şiirler toplusu Özbekçe 1971’de yayımlanmıştır.
Tutuklanması ve Vefatı
Rusya’nın Kislovodsk şehrinde 28 Ocak 1937 tarihinde eşiyle birlikte sağlık tesisinde tatil yaparken tutuklanmış, Pyatigorsk hapishanesine, daha sonra Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti İçişleri Halk Komiserliğinin karantin odasına getirilmiştir. On beş dakika süren mahkeme duruşması sonrasında 12 Ekim’de Türkologa ölüm hükmü verilir, 13 Ekim tarihinde idam edilmiştir.
Bekir Çobanzade’nin bugüne kadar defnedildiği yer bilinmemektedir.
Türk halklarının bilimsel faaliyetleri, eğitimi, aydınlanması yönünde verdiği mücadelesi ve bıraktığı iziyle her zaman hatırlanacaktır.
Kaynak: sputnik.az