Bildiğiniz gibi son zamanlarda özellikle bizce unutulmuş ve tarih içinde çeşitli sebeplerle ayrı düşmüş olduğumuz kandaşlarımızı ele alıyor, dünyanın farklı noktalarında yaşayan Türkleri tanıtmaya çalışıyoruz. Hakaslardan Altaylara, Çuvaşlardan Karakalpaklara kadar pekçok Türk Topluluğunu ele aldık ve almaya da devam edeceğiz. Bu meyanda bu yazımızın konusu da belki ismini duyduğunuz, belki de ilk kez yazımızda okuyacağınız Gagavuz Türkleri olacak.
Gagavuz Türkleri Kimlerdir?
Bugün coğrafi olarak Doğu Avrupa’da Moldova Bölgesinde yaşayan Gagavuzlar’ın her Türk Topluluğu gibi ilginç bir hikâyesi vardır. Özellikle bu kandaşlarımızın Gagavuz ismini nereden aldığıyla ilgili gerek tarihçiler, gerekse etimologlar çeşitli teoriler öne sürmüşlerdir.
Öyle ki Kavimler Göçü sırasında Balkanlara geçen Hun, Bulgar, Macar, Oğuz ve Peçenek Türkleri arasında Gagavuzlar da bu bölgeye gelmişlerdir ki, tüm bu boylar içinde onların Oğuz Boyu’ndan oldukları düşünülmektedir. Dahası Gagavuz isminin orijininde Gök Oğuz kelimesinin olduğu tezi en güçlü varsayımlardan biridir.
Bazı teorisyenler, Gagavuz isminin oluşumunu farklı yorumlamış, Hak Oğuz (Yaratıcı’ya Bağlı Oğuzlar), Kala Uz (Sınır Bekçileri) ya da bunlardan bir kısmı Türkiye Selçukluları Dönemi’nde İzzettin Keykavus tarafından bu bölgeye yönlendirildiği için Keykavus kelimelerinden de bu ismin oluşabileceği var sayılmıştır.
Gagavuzların Tarihi
Bu meyanda Gagavuzlar’ın Avrupa Bölgesi’ne farklı zamanlarda yaptıkları göçlerle Batı Avrupa’yı kendilerine yurt edindikleri anlaşılmaktadır. Bu bölgede Hıristiyanlaşan Gagavuzlar, Ortodoks Mezhebini kabul ettikleri ve Orta Çağ Avrupası’nda kilise baskısının Katolikler üzerinde olmasından dolayı bazı değişimler yaşasalar da milli kimliklerini büsbütün yitirmemişler, özellikle Türkçe konuşmayı asla bırakmamışlardır.
“Türk devletsiz olmaz.” fehvasınca 1365 yılında Dobruca merkezli Uzi Eyaleti adlı bir otonom devlet kuran Gagavuzlar, 1393 yılında Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı sınırlarına katılmışlar ve böylece güçlü bir Türk Hükümdarı’nın buyruğuna girmişlerdir.
Yıldırım Bayezid, Türkçe konuşan bu Hıristiyanlar karşısında başta şaşırsa da onların bu özellikleri pek hoşuna gitmiş ve Gagavuzları belli bir süre vergiden muaf kılmıştır. Yüzyıllar boyunca Osmanlı’ya sadık kalan Gagavuzlar da Osmanlı hâkimiyetini kolayca benimsemişlerdir.
Gagavuzarın Ayrışması
18.yüzyıla gelindiğinde ise özellikle bu dönemde ciddi bir güç hâline gelmeye başlayan Çarlık Rusya’sının Panslavizm politikası nedeniyle huzurları kaçan Gagavuzlar, daha önce bulundukları Bulgaristan bölgesinden farklı bölgelere göçler yaparak dağılmaya başlamışlar, kimisi Sıbistan, kimisi Yunanistan, kimisi de Moldova bölgelerine yerleşmişlerdir.
Sonrasında Balkanların önemli bir kısmı Rus hâkimiyetine geçtiği için pek çok kandaşımız gibi Gagavuz Türkleri de Rus nüfuzu altına girmişler ancak kanlarındaki istiklâl ateşi sebebiyle 1906’da Komrat’ta ilk isyanı başlatmışlardır. Ancak sayıları az ve Rus yönetimi zalim olduğu için Gagavuz Türkleri büyük katliamlarla yüzleşmişlerdir. Sonrasında da birkaç girişim ve kalkışmada bulunan Gagavuzlar, 1990 yılına kadar ister istemez Rus nüfuzu altında kalmışlar ve Rusya’nın o korkunç asimilasyon politikalarına sabırla direnip, varlıklarını korumayı başarmışlardır.
Günümüzde hâlâ Moldova sınırları içinde bir özerk bölge olarak var olan Gagavuzya’ya bulunan kandaşlarımızın nüfusu yaklaşık 170 bin, diğer ülkelerde var olan Gagavuzlarla birlikte toplam nüfusları 230 bin civarındadır.
Söz konusu Türk Milleti’yse, bilin ki en ummadığınız yerlerden bile karşınıza çıkabilir. Öyle ya, gökyüzü çadırımız, güneş bayrağımız değil midir bizim? Güneşin doğduğu her yerde mutlaka tüten bir ocağımız vardır vesselâm.