Aşıklık, Aşıklık Kültürü ve Tarihe Geçmiş Usta Aşıklar
Aşıklık geleneği yüzyılların getirdiği kültürel çeşitliliğin bir ifadesi ve geniş halk kitlelerini etkilemiş Türk kültürünün vazgeçilmez zenginliklerinden birisidir. Şiir, müzik ve hikaye anlatımının söz konusu olduğu bu geleneğin kendine has bir icra tarzı bulunmakta olup, dönemlerinin;
- • yaşayışını
- • etik değerlerini
- • hayata bakış tarzını
- • estetik değerlerini
geniş halk kitlelerine yansıtma işlevi bulunmaktadır. Aşıklar genel itibariyle saz eşliğinde şiir okur, atışma yapar ve hikaye anlatırlar. Usta ve çırak ilişkisi ile yetişen kültür insanları tarafından icra edilen söylem biçimine aşıklama veya aşıklık denilmektedir. Kökeni itibariyle Türk destan anlatım geleneği ile tasavvufi düşüncenin yanı sıra Osmanlı ve Selçuklu’dan izler taşır. Bu açıdan bakıldığında aşıklık geleneğinin başlangıç noktası olarak İslamiyet öncesi ozan geleneği olan Ozan-Baksı Edebiyatı’nı kabul edebiliriz.
Aşık Veysel
Anonim Aşık Repertuarları
Yöresel ezgiler eşliğinde ustasının söylemlerini veya kendi düşüncelerini dile getiren aşıklar, sahip oldukları geniş anonim repertuar sayesinde yaşanan acıları ve güzellikleri ustalıkla dile getirmektedirler. En bilinen repertuarları leb değmez ve atışma şeklindedir. En az iki aşık tarafından yapılan bir yarışma olan atışmada aşıklar birbirini mağlup etmeye çalışır. Leb değmez ise daha farklı bir atışma türü olarak karşımıza çıkar. Aşıklar dudaklarının arasında bir toplu iğne alır. Bu atışmada “b, f, m, p, v” harflerinin kullanımı yasaktır. Bu harfler dudak kullanılarak çıkarıldığı için aşığın canını yakma riski vardır. Öte yandan aşıklar, aşık fasılları denilen bir sıralamayı takip etme durumundadırlar.
Aşık Fasılları Silsilesi
Söz konusu silse merhabalaşma, hatırlatma ve tekellüm olarak sıralanmaktadır.
- • Merhabalaşma: Safa geldiniz, hoş geldiniz, merhaba denilen giriş kısmıdır.
- • Hatırlatma: Deyişlerin okunduğu kısımdır.
- • Tekellüm: Yüksek beceri ve performans gerektirmekte olup faslın geniş kısımdır.
Tekellüm kısmı çoğunlukla iki aşıkla yapılır. Üstün hünerlerini sergileyen aşıklar birbirini taşlayarak üstünlük kurma mücadelesine girişirler. Tecrübe, bilgi – görgü iletiminin yaşandığı aşık fasıllarında geçen hikayeler ve şiirler yıllar boyu usta çırak ilişkisi içerisinde günümüze kadar kısmen ulaşabilmiştir. Aşık atışması geleneği Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’da yaşatılmaya çalışılmaktadır. Bu eşsiz gösteri için “aşık kahvehaneleri” kullanılmaktadır. Kimi sivil toplum kuruluşları tarafından düzenlenen “aşık bayramları” ve yerel yönetimlerce tertip edilen festivaller, bu değerli geleneğin yaşatılmaya çalışıldığı organizasyonlardır.
Neşet Ertaş
Tarihe Geçmiş Efsane Aşıklar ve Günümüz Aşıkları
Köroğlu, Karacaoğlan, Pir Sultan Abdal, Dadaloğlu, Aşık Mahzuni Şerif ve Aşık Veysel kültür dünyamızı zenginleştiren en önde gelen aşıklar olarak tarihe mal olmuşlar, cadde ve sokaklara isimleri verilmek suretiyle isimleri ebedileştirilmiştir. Diğer yandan Kültür Bakanlığı tarafından 1986 yılında oluşturulan “Yaşayan Halk Şairleri” veri havuzunda 795 aşık kayıtlı bulunmaktadır. Bu kıymetli geleneğin yakın dönemdeki temsilcilerinden olan;
- • Aşık Şeref Taşlıova
- • Neşet Ertaş
- • Veli Aykut
- • Mehmet Acet
- • İsmail Nar
Kültür Bakanlığınca “Yaşayan İnsan Hazinesi” olarak ilan edilmiş olup, aşıklık geleneği UNESCO tarafından 2009 yılında “Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi”ne kaydedilmiştir.