Türkler tarih boyunca pek çok farklı takvim kullanmış, günlük hayatındaki intizamı sağlayabilmek için tarihe ve takvime önem vermişlerdir. Bu takvimlerden en ilginci de 12 Hayvanlı Türk Takvimi’dir.
12 Hayvanlı Türk Takvimi’nin Özellikleri
Çinliler tarafından da kullanılan bu takvim sisteminde takvimin ilk olarak hangi medeniyet tarafından oluşturulduğu konusunda çeşitli rivayetler vardır. Bazıları bu takvimi Çinlilerin oluşturduğu görüşünü benimserken, kimileri de bu takvimin özgün bir Türk çalışması olduğu görüşündedir.
12 Hayvanlı Türk Takvimi’ndeki tarih sistemi günümüzde kullanılan tüm takvimlerden farklıdır. Buradaki 12 hayvan, 12 ayı değil, 12 yılı simgelemektedirler. Zira Türkler’de 12 yıllık periyotlar “devir” ismiyle anılmış ve 12 yıllık süreçteki her yıl bir hayvanın ismiyle anılıp, bu hayvanlara ve yıllara- sembolik anlamlar yüklenmiştir.
Bu takvime göre dünyanın yaratılışı (3 600 000 yıl önce olduğuna inanılmaktadır) başlangıç kabul edilip, 10 bin yıllık süreç “ven” olarak adlandırılmış, 12 yıl bir devir olarak kabul edilmiş ve her yıl 12 aya he ay da 4 haftaya bölünmüştür.
12 Hayvanlı Türk Takvimi’nde Ay Adları; Aram Ay (Birinci Ay), İkinç Ay, Üçünc Ay, Törtinç Ay, Beşinc Ay, Altınç Ay, Yitinc Ay, Sekizinç Ay, Dokuzunç Ay, Onunç Ay, Bir Yirminç Ay (Onbirinci ay) ve Çakşaput Ay (Onikinci Ay) şeklinde isimler almıştır.
12 Hayvanlı Türk Takvimi’ndeki Hayvan Adları
12 yıllık “devir” denilen süreçte her yılın bir hayvan adıyla anıldığı bu takvimde, hangi hayvanın yılındaysa o hayvanın ifade ettiği semboller üzerinden olaylar gerçekleşeceğine inanılmıştır.
Öyle ki, Sıçgan (Sıçan) Yılı’nda kan dökme ve karışıklığın çok olacağına inanılmış, kışların uzun süreceği öne sürülmüş ve gerek insanların gerekse hayvanların pek çok vesileyle zararlar göreceğine inanılmıştır. Yine savaş için en uygun yılların Ud (Öküz) yılları olduğuna inanılmış ve büyük seferler bu yıla denk düşürülmeye çalışılmıştır. Peki bu bahse konu 12 hayvan tam olarak hangileridir dersiniz?
Türk Takvimi’ndeki 12 hayvan ve özellikleri
1- Sıçgan (Sıçan) – Sıçan yılında doğanlar hareketli ve enerjik insanlardır.
2- Ud (Öküz) – Öküz yılında doğanlar çekici ve sinirli insanlardır.
3- Bars (Pars) – Pars yılında doğanlar Atılgan ve düzensiz insanlardır.
4- Tavışgan (Tavşan) – Tavşan yılında doğanlar merhametli ve yetenekli insanlardır.
5- Balık – Balık yılında doğanlar sakin ve iyi kalpli insanlardır.
6- Yılan – Yılan yılında doğanlar çalışkan ve şanslı insanlardır.
7- Yond (Kısrak-At) – At yılında doğanlar özgür ruhlu insanlardır.
8- Koy (Koyun) – Koyun yılında doğanlar kararsız ve iyi kalpli insanlardır.
9- Biçin (Maymun) – Maymun yılında doğanlar eğlenceli ve sosyal insanlardır.
10- Taguk (Tavuk) – Tavuk yılında doğanlar gayretli ve güçlü insanlardır.
11- İt (Köpek) – Köpek yılında doğanlar yüksek sezgili ve sevecen insanlardır.
12- Tonguz (Domuz) – Domuz yılında doğanlar rahat ve ailesine düşkün insanlardır.
12 Hayvanlı Türk Takvimi’nin ilk kullanım tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte İskitler’den beri kullanıldığı düşünülmektedir. Orhun Abideleri’nde bu takvimle tarih düşülmesi, Köktürkler döneminde de kullanıldığını göstermekte, dahası Uygur yazıtlarında da (Karabalgasun Yazıtları) bazı Çince kavramlarla birlikte bu takvimin izine rastlanmaktadır.
Günümüzde hâlâ Çin ve Vietnam gibi ülkelerde benzer takvimler kullanılmakta olup, Türk Milleti tarih içinde yeni takvim sistemlerini benimsemiş ve 12 Hayvanlı Takvim unutulmuştur. Acizane hatırlatalım istedik.